Fundacja Akademia Obywatelska

Przeworsk choć dziś niewielkie miasto przed wiekami szczycić się mogło bogactwem i bogatą historią czego dowodem są liczne zabytki architektoniczne wychodzące spod ręki wiodących w owych czasach inżynierów. Pierwsze wzmianki o osadzie datowane są na rok 1280 a uzyskane prawa nadane przez kolejnych władców przyczyniały się do rozwoju miasta.

Fot. Robert Bartnik

Przełomowym był rok 1393 w którym z rąk króla Władysława Jagiełły miasto uzyskało przywilej lokalizacyjny. Przez kilka następnych wieków Przeworsk pozostawał w rękach prywatnych znamienitych rodów Tarnowskich, Kostków, Ostrogskich i Lubomirskich. Najdłużej w rękach tych ostatnich i to z tym rodem wiąże się bogata historia Zespołu Pałacowo – Parkowego. W 12 hektarowym parku powstał kompleks budynków: pałac, dwie oficyny kordegarda i reprezentacyjna brama, oranżeria, dom ogrodnika, stajnia zaprzęgowych i powozownia z domem koniuszego. Zespół dworski został nabyty przez księżną Izablelę Lubomiską, panią Łańcuta a następnie przekazany Henrykowi Lubomirskiemu. Przy pracach związanych z rozbudową i przebudową pałacyku mieli swój udział wiodący architekci ówczesnej epoki: Jan Griesmayer i Christian Piotr Aigner oraz sztukator Fryderyk Bauman. Budowę pałacu ukończono w 1807r zastępując późnorenesansową budowlę o charakterze obronnym nadając mu kształt niewielkiego pałacyku o charakterze angielskiego klasycyzmu.

Wraz z przebudową charakter zmienił także ogród. Z włoskiego podzielonego na kwatery użytkowe na kompozycję składają się drzewa egzotyczne platany i tulipanowce a unikalną aleję tworzą graby. Wyważona i uzupełniająca się konstrukcja bryły z podcieniami w których urządzono galerię rzeźby doskonale łączyły się ze skromnym i klasycznym wystrojem wnętrz. Imponująca kolekcja sztuki i bogate księgozbiory zgromadzone przez ówczesnego właściciela budziły zachwyt i podziw licznie przybywających gości.

Fot. Robert Bartnik

Tak piękny i gustowny zespół zamkowy gościł m.in. francuskiego poetę  Honoré de Balzaca i przyjaciela Jerzego Lubomirskiego Zygmunta Krasińskiego. Kolejne przebudowy pałacu podnosiły jego prestiż i komfort a znaczny udział w pracach inżynierskich miał inż. Józef Bem, późniejszy bohater Węgier i generał wojsk polskich, projektując system Meinsnera (nawiew ogrzanym powietrzem) funkcjonujący do dziś. Ostatnie prace przy przebudowie obiektu miały miejsce w 1923r. opracowane przez architekta Józefa Gałęzowskiego, wcześniejsze koncepcje z niewiadomych przyczyn nie doczekały się realizacji.

Lata II wojny światowej nie poczyniły istotnych strat w zabudowie jednak jego wyposażenie uległo znacznemu uszczerbkowi w wyniku grabieży niemieckich okupantów, stacjonującej Armii Czerwonej i miejscowej ludności. ocalałą część przekazano w ręce innych jednostek muzealnych m.in. Muzeum – Zamku w Łańcucie i Muzeum Narodowego w Warszawie.

Od początku lat 70. prowadzono kompleksową konserwację i rewaloryzację pałacu przeznaczając go na cele muzealne. Po ukończeniu w połowie lat 80. pełnej konserwacji wnętrz pałacowych, na I piętrze urządzono ekspozycję muzealną, na której eksponowana jest część dawnego wyposażenia uzupełniona zakupami na rynku antykwarycznym. Muzeum nawiązało także kontakty z potomkami ostatniego ordynata Andrzeja Lubomirskiego i tą drogą gromadzi również pamiątki i archiwalia związane z historią rodu książąt Lubomirskich z Przeworska.

Wiek XV i XVI to rozkwit miasta, stało się centrum życia towarzyskiego, handlu i rzemiosła. Niestety, burzliwe dzieje Rzeczypospolitej również na Przeworsku odcisnęły swe piętno. Miasto pustoszone przez najazdy Tatarskie, wojska Kozackie a także szwedzkie podczas potopu (pod Przeworskiem obozował król Karol X) przyczyniło się do powolnego upadku miasta. Dalszych zniszczeń dokonały liczne pożary i epidemie. Pierwszy rozbiór Polski i panowanie cesarzy austriackich doprowadziło do ruiny cechy rzemiosł a wysokie podatki skutecznie hamowały rozwój miasta.

Historia nie była łaskawa, burzliwe dzieje rysowały rozwój regionu i miasta. Przeworsk położony w malowniczym miejscu jest obecnie prężnym ośrodkiem kultury, nauki i turystyki. Stanowi bardzo ciekawą ofertę dla turystyki kulturowej i krajoznawczej. Miasto a dokładnie Sanktuarium Grobu Bożego stanowi miejsce lokalnego kultu dokąd przybywają liczne pielgrzymki. W 2013 udostępniono platformę widokową na wieży przeworskiego ratusza, skąd podziwiać można zapierająca dech w piersi panoramę miasta. We wspomnianym ratuszu znajduje się także Euroregionalne Centrum Informacji Turystycznej.

Przez Przeworsk przebiegają szlaki turystyczne: Via Regia – odcinek Drogi Świętego Jakuba – szlaku pielgrzymkowego do grobu św. Jakuba w Santiago de Compostela w Hiszpanii, Turystyczny Szlak Gniazd Rodowych Lubomirskich – szlak łączący miejscowości, w których istnieją po dziś dzień rezydencje lub znaczące obiekty ufundowane przez Lubomirskich, Szlak Frontu Wschodniego I wojny światowej, Szlak Architektury Drewnianej (Trasa łącznikowa Przeworsk – Lubaczów), Trasa rowerowa: Przeworsk – Studzian – Nowosielce – Białoboki – Ostrów – Mikulice – Krzeczowice – Urzejowice – Przeworsk). Jednym słowem Przeworsk to mieszanka historii, walorów turystycznych i nowoczesności.